سرمه کشیدن
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
| فروع دین |
|---|
| نماز |
|
نماز واجب • نمازهای یومیه • نماز مستحبی • نماز جمعه • نماز عید • نماز جماعت • نماز آیات • نماز میت • ارکان نماز • واجبات نماز |
| دیگر عبادت‌ها |
|
روزه • خمس • زکات • حج • جهاد امر به معروف و نهی از منکر • تولی • تبری |
| احکام طهارت |
|
وضو • غسل • تیمم نجاسات • مطهرات |
| احکام مدنی |
| وکالت • وصیت • ضمانت • کفالت • ارث |
| احکام خانواده |
| ازدواج • ازدواج موقت • تعدد زوجات • نشوز • محارم • طلاق • مهریه • شیردادن • آمیزش • استمتاع • صیغه ازدواج • ام ولد • ظهار • لعان • ایلاء • خلع و مبارات |
| احکام قضائی |
| قضاوت • دیات • حدود • قصاص • تعزیرات |
| احکام اقتصادی |
| عقود: (تجارت • مضاربه • اجاره) • محرمات (رشوه • ربا • احتکار • مکاسب محرمه) • احکام وابسته (مجهول المالک، وجوهات شرعی • کفاره • جزیه) |
| احکام دیگر |
| حجاب • صدقه • نذر • تقلید • خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها • وقف • قسم • فسخ • ابراء • اقاله • وقف |
| جستارهای وابسته |
| بلوغ • فقه • احکام شرعی • توضیح المسائل • واجب • حرام • مستحب • مباح • مکروه • نیت • قصد قربت • مسائل مستحدثه |
سُرمِه کشیدن یا اِکتحال از اعمال مستحب و سنت‌های پیامبر اسلام(ص) و امامان شیعه است که دیگران را به انجام آن سفارش می‌کردند. در روایات برای اکتحال فایده‌های مادی و معنوی چون پیشگیری و درمان برخی بیماری‌های چشم و کمک به عبادت و شب زنده‌داری ذکر شده است.
برای سرمه کشیدن در فقه احکامی ذکر شده است. عده‌ای از فقها آن را از زینت‌های ممنوعه زنان در برابر نامحرم ندانسته‌اند، سرمه کشیدن برای روزه‌دار در صورتی که بو یا مزه آن به حلق برسد مکروه است. همچنین عده‌ای آن را مانع رسیدن آب وضو به بدن می‌دانند. فقها اکتحال را از محرمات احرام دانسته‌اند.
مفهوم‌شناسی و جایگاه
سرمه کشیدن چشم که به آن در فقه اکتحال گفته می‌شود، از روش‌های زینت و از اعمال مستحبی است که مردان و زنان به انجام آن سفارش شده‌اند.
در منابع اسلامی از سرمه کشیدن به‌عنوان یکی از سنت‌ها در سیره نبوی یاد شده و ائمه(ع) نیز بر آن سفارش کرده و آن را از نشانه‌های ایمان دانسته و یاران خود را به سرمه کشیدن تشویق می‌کرده‌اند. برخی از کتب روایی، فصلی را به روایات مرتبط با سرمه کشیدن اختصاص داده‌اند.
اکتحال در لغت به معنای قرار دادن چیزی بر روی چشم است و یا هر چیز مفیدی که برای درمان روی چشم گذاشته می‌شود.
احکام فقهی سرمه
از سرمه کشیدن در ابواب مختلف فقهی سخن به میان آمده است:
در احکام پوشش
عده‌ای از فقها سرمه کشیدن را جزو زینت‌های ممنوعه برای زنان در برابر نامحرم نمی‌دانند. همچنین برخی از محققان سرمه کشیدن را از مصادیق «إِلّا ما ظَهَرَ مِنْها» (زینت‌هایی که پوشاندنشان بر زنان در برابر نامحرم واجب نیست) در آیه «وَ لا یبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلّا ما ظَهَرَ مِنْها» دانسته‌اند در تفسیر آیه مذکور روایتی از امام صادق(ع) و امام باقر(ع) نقل شده که سرمه چشم از زینت‌های ظاهری مباح برای زنان، معرفی شده است.
در احرام
در حرام یا مکروه بودن استفاده از سرمه سیاه در حال احرام اختلاف‌نظر وجود دارد. عده‌ای از فقها کشیدن سرمه سیاه در حال احرام را برای مردان و زنان حرام دانسته‌اند، حتی اگر به قصد زینت نباشد. با این حال اگر کسی مجبور به استفاده از سرمه در احرام باشد، حرام نخواهد بود.
عده‌ای برای حرمت سرمه کشیدن در حال احرام ادعای شهرت و اجماع کرده‌اند، هر چند شیخ طوسی آن را از مکروهات احرام دانسته است. در برخی از کتاب‌های روایی همچون وسائل الشیعه و مستدرک الوسائل فصلی به روایات حرام بودن اکتحال در احرام اختصاص یافته است.
بعضی از فقها معتقدند که سرمه کشیدن در حال احرام کفاره ندارد، اما اگر بوی خوشی داشته باشد بنا بر اقوی کفاره خواهد داشت.
در نماز و روزه
عده‌ای سرمه کشیدن در حال روزه را جایز و عده‌ای دیگر آن را از مبطلات روزه دانسته‌اند؛ اما شماری از فقها معتقدند که سرمه کشیدن روزه‌دار در صورتی که مزه یا بوی آن به حلق برسد، مکروه است.
سرمه از موانع رسیدن آب وضو به بدن دانسته شده است.
فواید
در روایات اسلامی به فوائد سرمه برای چشم اشاره و در پاره‌ای از روایات برای پیشگیری و درمان برخی از بیماری‌های چشم سفارش شده است. بر پایه روایتی که از امام صادق(ع) نقل شده، سرمه کشیدن در شب برای بدن مفید و در روز زینت است. رشد مژه‌ها، تیزبینی چشم، خارج شدن گرد و خاک از چشم، کمک به شب‌زنده‌داری، سجده‌های طولانی و نورانیت سیمای انسان از دیگر فوائد سرمه کشیدن است.
در برخی از روایات به جنس سرمه، مقدار مصرف و زمان سرمه کشیدن توجه شده و به دعایی خاص هم به هنگام سرمه کشیدن اشاره کرده‌اند.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ وجدانی فخر، الجواهر الفخریة، ۱۴۲۶ق، ج۴، ص۲۵۵.
- ↑ عاملی، معالم الدین، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۹۰۶؛ جمعی از مؤلفان، مجله فقه اهل بیت(ع)، قم، ج۲۲، ص۶۹.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۹۶.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۹۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۴۹۳.
- ↑ حرعاملی، هدایة الأمة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۵۰؛ طبرسی، مکارم الأخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۴۶.
- ↑ حر عاملی، هدایة الأمة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۴۹.
- ↑ برای نمونه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۴۹۳.
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۱۱، ص۵۸۴؛ محمود، معجم المصطلحات، ج۱، ص۲۷۰.
- ↑ ازدی، کتاب الماء، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۱۱۰۲؛ زبیدی، تاج العروس، ۱۴۱۴ق، ج۱۵، ص۶۴۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۹۲۸-۹۲۹.
- ↑ سوره نور، آیه۳۱.
- ↑ جمعی از مؤلفان، مجله فقه اهل‌بیت(ع)، قم، ج۵۴، ص۱۵۵.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۵۲۱؛ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۴۳۰؛ قرشی، قاموس قرآن، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۹۷.
- ↑ قمی، تفسیر قمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۰۱؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۱، ص۳۳.
- ↑ جمعی از پژوهشگران، موسوعه الفقه الاسلامی، ۱۴۲۳، ج۶، ص۶۱۳.
- ↑ جمعی از پژوهشگران، موسوعة الفقه الإسلامی، ۱۴۲۳ق، ج۶، ص۶۱۳؛ امام خمینی، مناسک حج، بی‌تا، ص۱۰۱؛ خامنه‌ای، مناسک حج، بی‌تا، ص۲۶.
- ↑ وجدانی‌فخر، الجواهر الفخریة، ۱۴۲۶ق، ج۴، ص۲۵۵؛ شیخ انصاری، مناسک حج محشی، ۱۴۲۵ق، ص۳۶؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، قم، ج۱، ص۴۲۲؛ خامنه‌ای، مناسک حج، بی‌تا، ص۲۶؛ وحید خراسانی، مناسک حج، ۱۴۲۸ق، ص۱۲۴؛ محمودی، مناسک عمره مفرده محشی، ۱۴۲۹ق، ص۶۵-۶۶.
- ↑ جمعی از پژوهشگران، موسوعة الفقه الإسلامی، ۱۴۲۳ق، ج۶، ص۶۱۳؛ امام خمینی، مناسک حج، بی‌تا، ص۱۰۱؛ خامنه‌ای، مناسک حج، بی‌تا، ص۲۶.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیلة، قم، ج۱، ص۴۲۲؛ محمودی، مناسک عمره مفرده محشی، ۱۴۲۹ق، ص۶۵-۶۶.
- ↑ جمعی از پژوهشگران، موسوعة الفقه الإسلامی، ۱۴۲۳ق، ج۶، ص۶۱۳.
- ↑ طوسی، الجمل و العقود، ۱۳۸۷ق، ص۱۳۶.
- ↑ حرعاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۱۲، ص۴۶۸.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۹، ص۲۱۷.
- ↑ وجدانی‌فخر، الجواهر الفخریة، ۱۴۲۶ق، ج۴، ص۲۵۵؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، قم، ج۱، ص۴۲۲؛ محمودی، مناسک عمره مفرده محشی، ۱۴۲۹ق، ص۶۵-۶۶.
- ↑ لاری، مجموعه مقالات، ۱۴۱۸ق، ص۵۹۱.
- ↑ جمعی از پژوهشگران، فرهنگ فقه، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۱۷۸؛ امام خمینی، توضیح المسائل، ۱۴۲۶ق، ص۳۴۵.
- ↑ فیاض، رساله توضیح المسائل، ۱۴۲۶ق، ص۴۰.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۴۹۲؛ شیخ صدوق، ثواب الأعمال، ۱۴۰۶ق، ص۲۲.
- ↑ شیخ صدوق، ثواب الأعمال، ۱۴۰۶ق، ص۲۲.
- ↑ ابنا بسطام، طب الأئمة، ۱۴۱۱ق، ص۸۳؛ طبرسی، مکارم الأخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۴۶.
- ↑ عاملی، معالم الدین، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۹۰۶؛ مجلسی، لوامع صاحبقرانی، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۴۶۱.
- ↑ طبرسی، مکارم الأخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۴۵.
- ↑ ابن حیون، دعائم الإسلام، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۱۴۶.
- ↑ طبرسی، مکارم الأخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۴۵.
- ↑ مجلسی، لوامع صاحبقرانی، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۴۶۱.
- ↑ شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۲۳۷.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۴۹۳.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۹، ص۲۸۷.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: طبرسی، مکارم الأخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۴۶.
- ↑ طبرسی، مکارم الأخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۴۷.
- ↑ إثمد نوعی سرمه است که در روایات به استفاده از آن سفارش شده است. (برای نمونه نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۴۹۳.) برخی معتقدند إثمد سنگی است که در کوه‌های اصفهان قرار دارد (زبیدی، تاج العروس، ۱۴۱۴ق، ج۱۵، ص۶۴۹.) و به کحل اصفهان نیز شناخته می‌شود. (ازدی، کتاب الماء، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۱۱۰۲)
منابع
- ابن حیون، نعمان بن محمد مغربی، دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، چاپ دوم، ۱۳۸۵ق.
- ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، ۱۴۱۴ق.
- ابنا بسطام، عبدالله و حسین، طبّ الأئمة(ع)، قم، دارالشریف الرضی، چاپ دوم، ۱۴۱۱ق.
- ازدی، عبدالله بن محمد، کتاب الماء، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل - دانشگاه علوم پزشکی ایران، ۱۳۸۷ش.
- امام خمینی، سید روح‌الله موسوی، مناسک حج، بی‌جا، بی‌تا.
- امام خمینی، سید روح‌اللّه موسوی، تحریر الوسیلة، قم، مؤسسه مطبوعات دارالعلم، بی‌تا.
- امام خمینی، سید روح‌اللّه موسوی، توضیح المسائل (محشّی - امام خمینی)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.
- امام خمینی، سید روح‌اللّه موسوی، توضیح المسائل، بی‌جا، ۱۴۲۶ق.
- جمعی از پژوهشگران زیر نظر شاهرودی، سید محمود هاشمی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت(ع)، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت(ع)، ۱۴۲۶ق.
- جمعی از پژوهشگران زیر نظر شاهرودی، سید محمود هاشمی، موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب أهل‌البیت(ع)، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت(ع)، ۱۴۲۳ق.
- جمعی از مؤلفان، مجله فقه اهل‌بیت(ع)، فارسی، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت(ع)، بی‌تا.
- حرعاملی، محمد بن حسن، هدایة الأمة إلی أحکام الأئمة - منتخب المسائل، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، ۱۴۱۲ق.
- حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، ۱۴۰۹ق.
- خامنه‌ای، سید علی، مناسک حج، بی‌جا، بی‌تا.
- زبیدی، محمدمرتضی، تاج‌العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ق.
- شیخ انصاری، مرتضی، مناسک حج (محشی)، قم، مجمع الفکر الإسلامی، ۱۴۲۵ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، الخصال، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۶۲ش.
- شیخ صدوق، محمّد بن علی، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم، دارالشریف الرضی للنشر، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
- طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الأخلاق، ۱۴۱۲ق، قم، الشریف الرضی، چاپ چهارم، ۱۴۱۲ق.
- طوسی، محمد بن حسن، الجمل و العقود فی العبادات، مشهد، مؤسسه نشر دانشگاه فردوسی، ۱۳۸۷ق.
- عاملی، حسن بن زین‌الدین، معالم الدین و ملاذ المجتهدین (قسم الفقه)، قم، مؤسسة الفقه للطباعة و النشر، ۱۴۱۸ق.
- فیض کاشانی، محمد بن شاه‌مرتضی، تفسیر الصافی، تحقیق حسین اعلمی، تهران، مکتبه الصدر، ۱۴۱۵ق.
- قرشی، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ ششم، ۱۴۱۲ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، تحقیق طیّب موسوی جزائری، قم، دارالکتاب، ۱۴۰۴ق.
- فیاض، محمداسحاق، رساله توضیح المسائل، قم، انتشارات مجلسی، ۱۴۲۶ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- لاری، سید عبدالحسین، مجموعه مقالات، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، ۱۴۱۸ق.
- مجلسی اول، محمدتقی، لوامع صاحبقرانی، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الأئمة الأطهار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- محمود، عبدالرحمان، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، بی‌جا، بی‌تا.
- محمودی، محمدرضا، مناسک عمره مفرده (محشی)، قم، نشر مشعر، ۱۴۲۹ق.
- نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مؤسسه آل‌البیت(ع)، ۱۴۰۸ق.
- وجدانی‌فخر، قدرت الله، الجواهر الفخریة فی شرح الروضة البهیة، قم، انتشارات سماء قلم، چاپ دوم، ۱۴۲۶ق.
- وحید خراسانی، حسین، مناسک حج، قم، مدرسة الإمام باقر العلوم(ع)، چاپ چهارم، ۱۴۲۸ق.